چکیده
امروزه نقش دولتها در دستیابی به توسعه‌های مطلوب و تحقق اهداف استراتژیک آن بسیار تعیین‌کننده و اساسی است.
نهاد دولت دارای نقشی پایه‌ای و انکارناپذیر در امر توسعه اقتصادی است که موارد عمده آن عبارتند از ایجاد چارچوب حقوقی، تضمین عملکرد بازار در چارچوب قانون، رفع نارسایی‌های بازار، نهادسازی، هماهنگ‌سازی نهادها، تنظیم اقتصاد کلان، ارائه چشم‌انداز استراتژیک، مدیریت پروسه تحولات ساختاری، تنظیم تنش‌های ناشی از تحولات ساختاری و تهیه و اجرای دستور کار اجتماعی. دکترشاپورزارعی - دکتر شاپور زارعی
مداخله دولت در امور اقتصادی هنگامی موفق و مطلوب خواهد بود که بر پایه استراتژی روشنی استوار باشد که بتواند از خطر رشد کنترل نشده دولت جلوگیری کند و پیامدهای نامطلوب مداخله دولت در امور اقتصادی را به حداقل برساند. این امر مستلزم طراحی درست مداخله دولت در اقتصاد و استفاده از مکانیزمهای مؤثر، جهت کنترل و حفظ دیسیپلین نهاد دولت است. موفقیت در این کار به نوبه خود به ساختار سیاسی جامعه بستگی دارد. در مجموع، انجام این مهم در چارچوب یک نظام سیاسی دموکراتیک آسانتر و امکان‌پذیرتر است.
لذا در این تحقیق با توجه به ابعاد مختلف فعالیتهای اقتصادی دولت در ایران سعی شده است جنبه‌های مثبت و منفی دخالت دولت در اقتصاد مورد ارزیابی قرار گیرد.
فهرست مطالب
فصل اول – طرح تحقیق
۱-۱ مقدمه ۱
۲-۱ سوالات تحقیق ۲
۳-۱ بیان مسنله ۲
۴-۱ اهداف و اهمیت تحقیق ۲
۵-۱ فرضیه تحقیق۲
۶-۱ متغیرهای تحقیق ۳
۷-۱ قلمرو مکانی – زمانی تحقیق ۳
۸-۱ پیشینه تحقیق ۳
۹-۱ روش تحقیق ۳
۱۰-۱ نوع تحقیق ۴
۱۱-۱ تعریف عملیاتی واژه ها ۴
فصل دوم – ادبیات تحقیق
۱-۲ نقش دولت در قانون اساسی ایران ۵
۲-۲ مبانی نظری نقش دولت ها در توسعه اقتصادی۶
۱-۲-۲ دولت رفاه ۹
۳-۲ مفهوم حجم دولت ۱۰
۱-۳-۲ بررسی سابقه نقش دولت در اقتصاد ایران ۱۱
۲-۳-۲ بررسی حجم دولت در ایران ۱۴
۴-۲ نظریه حکمرانی خوب و سیاست گذاریهای توسعه ۱۷
فصل سوم – نتیجه گیری و پیشنهاد ۲۱
فهرست منابع ۲۲
فهرست منابع:
۱- خوش‌چهره، محمد: مقاله بررسی قلمرو مداخلات دولت در فرآیند توسعه
۲- زمانی، هادی: موانع تکوین دولت مدرن و توسعه اقتصادی
۳- قنبری، علی: اقتصاد ایران
۴- ابنشتاین، ویلیام- فاگلمان، ادوین : مکاتب سیاسی معاصر، ترجمه حسینعلی نوذری
۵- عالم، عبدالرحمن: تاریخ فلسفه سیاسی غرب
۶- سامتی، مرتضی: پایان‌نامه دکترا دولت بهینه
۷- دهقانی، محمد: نظام‌های اقتصادی
فصل اول- طرح تحقیق
۱-۱ مقدمه
امروزه نقش دولتها در دستیابی به توسعه‌های مطلوب و تحقق اهداف استراتژیک آن بسیار تعیین‌کننده و اساسی است. مطالعات تجربی و بررسی تاریخی مخصوصاً در نیم‌قرن گذشته یعنی بعد از جنگ دوم جهانی در مورد فرایند توسعه و مخصوصاً عملکرد دولتها را در دستیابی به سطوح بالاتر توسعه و همچنین فواید و مضرات حوزه‌های اثرگذاری و دخالت دولتها نشان داده که وظایف و تعهدات مخصوصاً اجتماعی دولتها و میزان تلاش دولتها در دستیابی به سطوح بالاتر آموزش، بهداشت، ارتقای اخلاقیات و کاهش نابرابریهای اجتماعی میتواند مبنای قضاوت عملکرد دولتها باشد.
بسیاری از مطالعات علی‌رغم تجربه‌های متفاوت، عامل اساسی در توسعه را کارآمد بودن دولت می‌داند. یکی از معیارهای اساسی ارزیابی و سنجش کارآمدی دولت میزان ارائه کالاهای عمومی که در یک مجموعه منسجم میتواند به ارتقای سطح رفاه و بهبود سطح زندگی و تسریع رشد اقتصادی و حرکت جامعه به سوی زندگی سعادتمندتر منجر شود.
بی‌گمان بدون وجود دولتی کارآمد حرکت در جهت توسعه پایدار و توفیق در تحقق اهداف زیربنای اقتصادی اجتماعی غیرممکن است.
تجربه توسعه‌یافتگی نشان داده که دولت در فرایند توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی نقش محوری را دارا است به طوری که بسیاری از علمای توسعه معتقدند که توسعه اصولاً باید دولتمدار باشد.
لذا در این تحقیق با توجه به ابعاد مختلف فعالیتهای اقتصادی دولت در ایران سعی شده است جنبه‌های مثبت و منفی دخالت دولت در اقتصاد مورد ارزیابی قرار گیرد.
۲-۱ سؤالات تحقیق:
در عصر حاضر نقش دولتها در رسیدن به توسعه مطلوب بسیار حائز اهمیت و اساسی است با توجه به این نقش پرسش‌هایی مطرح می‌شود:
۱- نقش دولت چگونه باید باشد؟
۲- دولت چه کارهایی میتواند انجام دهد و در چه قلمروهایی نباید دخالت نکند؟
۳- اندازه مطلوب دولت و ارتباط آن با توسعه چگونه میتواند باشد؟
۴- دولت رفاه تا چه حدی می‌تواندکشورها را به مفهوم توسعه‌یافتگی نزدیک نماید؟
۳-۱ بیان مسئله:
طی صدوپنجاه سال گذشته جهان شاهد تلاشهای مستمر، جانکاه و غرورآفرین ایرانیان برای ایجاد دولت کارآمد و توسعه اقتصادی بوده است. اما این تلاشها با ناکامی‌های متعددی مواجه شده‌اند. در این روند تحولات و تراژدیهای سترگی صورت گرفته و ایرانیان بهای سنگینی را با جان و مال خود هزینه کرده‌اند. شکست اصلاحات امیرکبیر، ناکامی انقلاب مشروطه، تاسیس سلسله پهلوی، شکست نهضت ملی دکتر محمد مصدق و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، تنها چند نمونه از تلاشها و ناکامی‌های بزرگ ایران در راه مبارزه برای توسعه اقتصادی و سیاسی است.
بی‌شک دلایل این ناکامیها متعدد و بسیار پیچیده‌اند. اما شناخت نهاد دولت کارآمد و حدود نقش آن در اقتصاد و درک رابطه آن با روند توسعه اقتصادی و بررسی موانع تکوین دولت بهینه و توسعه اقتصادی در ایران، میتواند به دریافت علل این ناکامیها کمک کند و راه توسعه اقتصادی و سیاسی ایران را هموار سازد.
۴-۱ اهداف و اهمیت تحقیق:
هدف از طرح حاضر تحلیل و تبیین رابطه و میزان تأثیر دخالت دولت در فعالیتهای اقتصادی در روند موفقیت یا ناکامی توسعه در ایران می‌باشد.
۵-۱ فرضیه تحقیق:
در ارتباط با عوامل توسعه نیافتگی ایران دلایل متعددی در رابطه با ساختارهای سیاسی- اقتصادی فرهنگی و اجتماعی وجود دارد. در این میان به یکی از دلایل مهمی که می‌توان اشاره نمود ضعف ساختار سیاسی و عدم هماهنگی آن با ساختارهای اقتصادی در ایران است. بدین معنا که چون در ایران بیش از ۸۰% درآمدها حاصل از صادرات و فروش نفت است و به این دلیل در ایران ذخایر نفتی جزء اموال عمومی محسوب می‌شود، به تبع آن ۸۰% اقتصاد نیز دولتی است، در این تحقیق فرض بر این است که دخالت بیش از حد دولت در اقتصاد و نیز عدم تطابق فعالیتهای دولت با معیارهای حکمرانی خوب، یکی از دلایل اصلی ناکامی ما در توسعه اقتصادی می‌باشد.
۶-۱ متغیرهای تحقیق:
فرضیه فوق متشکل از سه متغیر اصلی می‌باشد که دولت و حکمرانی خوب دو متغیر مستقل و توسعه متغیر وابسته است. عوامل صنعت، نفت، خدمات و کشاورزی به عنوان متغیرهای توصیفی بخش دولت/ اصول خدمات دولتی، پاسخگو بودن دولت، مشارکت شهروندان به عنوان متغیرهای توصیفی بخش حکمرانی خوب و نهایتاً عوامل تولید ناخالص ملی، صنعتی شدن، درآمد سرانه به عنوان متغیرهای توصیفی بخش توسعه در نظر گرفته شده است.
۷-۱ قلمرو مکانی- زمانی تحقیق:
نقطه تمرکز از نظر مکانی ایران و از لحاظ زمانی دوره پس از انقلاب را در بر می‌گیرد.
۸-۱پیشینه تحقیق:
درباره مبحث دولت، وجود و حدود و اختیارات آن در ایران، آثار بسیاری توسط پژوهشگران و صاحب‌نظران به نگارش در آمده است. هر کدام از این محققان سعی کرده‌اند از دیدگاهی خاص و با تکیه بر یک یا چند متغیر، به ایضاح و تبیین مقوله دولت و نقش آن در اقتصاد بپردازند.
در میان کتب فارسی می‌توان به این موارد اشاره نمود: «دولت پهلوی و توسعه اقتصادی» نوشته ابراهیم عباسی با تکیه بر ساختار دولتهای اول و دوم پهلوی در قالب الگوی نئوپاتریمونیالیسم، «دولت، نفت و توسعه اقتصادی» نوشته امیرمحمد حاجی‌یوسفی به تبیین ماهیت دولت رانتی در ایران و ارتباط آن با توسعه نیافتگی می‌پردازد «نظریه دولت تحصیلدار و انقلاب اسلامی» نوشته عبدالقیوم شکاری، «اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران» نوشته مهدی رهبری، «بازار، دولت، کامیابی‌ها و ناکامیها» نوشته احمد توکلی.
۹-۱ – روش تحقیق:
با عنایت به موضوع مورد بحث روش توصیفی که دارای اشارات تاریخی- تحلیلی براساس مبانی تئوریک و شاخص‌هاست بعنوان روش تحقیق انتخاب شده است. براین اساس با بهره‌گیری از داده‌های تاریخی و آماری در جهت آزمون و اثبات فرضیه اصلی خواهیم کوشید. همچنین رویکرد مطالعاتی این پژوهش جامعه‌شناسی سیاسی و اقتصادی سیاسی می‌باشد.
برای دریافت مقاله به آدرس http://bankmaghaleh.ir مراجعه نمایید
دکترشاپورزارعی
دکتر شاپور زارعی